H ΑΥΓΗ
Τερζής Κ.
Ημερομηνία δημοσίευσης: 17/10/2010
"Ονειρα σε άλλη γλώσσα".
«Δεν ξεχνώ» λένε ακόμα τα μαθητικά τετράδια στην Κύπρο, όμως στο σχολείο της Φανερωμένης, ένα εντυπωσιακό κτίριο του 19ου αιώνα, κάποτε παρθεναγωγείο, κοντά στην Πράσινη Γραμμή της Λευκωσίας που διαιρεί ακόμη το νησί, οι μαθητές του έχουν άλλα πράγματα στο μυαλό τους που προσπαθούν να μην ξεχάσουν: τις δικές τους πατρίδες, τη δική τους κληρονομιά που εγκατέλειψαν λόγω φτώχειας, διωγμών, πολέμων… Παιδιά - μετανάστες από τη Ρωσία, τη Γεωργία, τις Φιλιππίνες, την Ουκρανία, το Κογκό, ακόμη και από την Τουρκία. Η αποδοχή του άλλου, η αποδοχή της διαφοράς είναι το κύριο ζητούμενο στη σχολική κοινότητα της Φανερωμένης και η δουλειά των δασκάλων εδώ κάνει θαύματα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που το σκηνοθετικό βλέμμα της Λουκίας Ρικάκη "σταμάτησε" στο σχολείο της Φανερωμένης αιχμαλωτίζοντας με την κάμερα τη φαινομενικά απλή αλλά στην πραγματικότητα πλούσια και σύνθετη πολυ-πολιτισμική ζωή αυτής της κοινότητας. "Όνειρα σε άλλη γλώσσα"...
Η διδασκαλία, το θεατρικό εργαστήρι, το παιχνίδι, οι συζητήσεις με τα παιδιά για τα απλά αλλά και για τα δύσκολα: την πατρίδα που κουβαλάς μέσα σου και αυτήν όπου βρέθηκες, τον φόβο που φωλιάζει στην ψυχή και το βλέμμα, τον Θεό που μιλά σε διαφορετικές γλώσσες, την απόρριψη και την καταδίωξη...
* Πώς προέκυψε η τελευταία σου ταινία; Και για ποιο λόγο πιστεύεις ότι ο θεατής θα έπρεπε να πάει στην αίθουσα να τη δει;
Κοίταξε, όλοι έχουμε ανάγκη να ανακαλύπτουμε και να αναδεικνύουμε τις θετικές πρακτικές, όπου κι αν τις συναντάμε. Έχουμε στομώσει από δυσπιστία, αρνητικά συναισθήματα, ακυρωμένες προσδοκίες, τραυματισμένες προοπτικές. Κάθε φορά που ανακαλύπτω μια όμορφη, θετική συνθήκη κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να τη μοιραστώ και να την αναδείξω. Όταν ανακάλυψα εκείνον τον εξαίρετο δάσκαλο στην Κρήτη γύρισα την ταινία «Ο Άλλος», ενώ τώρα στο σχολείο της Φανερωμένης βρήκα μια ομάδα δασκάλων που σκύβουν με προσήλωση και αγάπη στους μαθητές τους.
Αυτό που ένιωσα εγώ σε ένα βράδυ όταν ανακάλυψα αυτή την ομάδα και τη δουλειά που κάνουν, νομίζω πως θα το νιώσουν και οι θεατές. Θα χαρούν που θα δουν πως όταν υπάρχουν υπέροχοι άνθρωποι τα πάντα είναι εφικτά. Ό,τι γίνεται στο σχολείο της Φανερωμένης είναι ένα μικρό θαύμα. Και μας ενδιαφέρει γιατί στη χώρα μας "μαθαίνουμε" τα τελευταία χρόνια να συνυπάρχουμε με ανθρώπους από άλλες χώρες. Όταν στο πρώτο στάδιο υποδοχής των ξένων, που είναι το σχολείο, μπορεί να γίνει τόσο ουσιαστική δουλειά, πολλά πράγματα μπορεί να γίνουν καλύτερα.
* Η πολυ-πολιτισμικότητα, που αναδεικνύεται με το "παράδειγμα" της ταινίας, με τα παιδιά των μεταναστών, είναι ένα καυτό κοινωνικό ζήτημα σήμερα, χωρίς εύκολες απαντήσεις. Οφείλει κανείς να συνυπολογίσει τις οικονομικο-πολιτικές διαστάσεις κ.λπ. Ποια είναι η δική σου άποψη για το ζήτημα και ποια είναι η εμπειρία που κομίζεις;
Δεν είναι η πρώτη φορά που καταπιάνομαι με το θέμα. Έχω ήδη κάνει δυο ταινίες πάνω σε αυτό. Έζησα για λίγο καιρό ως παιδί τη ζωή του μετανάστη δίπλα στον πατέρα μου στη Γερμανία. Έχω το βίωμα και ταυτίζομαι αμέσως με τις δύσκολες συνθήκες αυτών των ανθρώπων, την αγωνία να διατηρήσουν στοιχεία της ταυτότητάς τους, τη νοσταλγία… Κάθε φορά που συναντιέμαι με αυτή τη θεματική επιστρατεύω τον σεβασμό απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους που πασχίζουν ενάντια σε όλα να φτιάξουν ένα καλύτερο αύριο...
Είναι χαρακτηριστική και πολύ συγκινητική η ιστορία της μικρής μαθήτριας από το Κουρδιστάν που έρχεται σχεδόν σκαστή στην Κύπρο με μοναδικό αίτημα να πάει σχολείο, γιατί στο χωριό της δεν επιτρέπεται στα κορίτσια να πάνε στο γυμνάσιο! Με αίτημα τη γνώση δουλεύει σκληρά, ενώ ταυτόχρονα κρατάει ημερολόγιο. Το ημερολόγιό της γίνεται διήγημα και βραβεύεται από την Unesco.
Η Περβίν μπορεί να εξακολουθεί να εργάζεται σε κατάστημα υποδημάτων, όμως κάποια στιγμή θα γίνει συγγραφέας. Το χαμόγελό της το επιβεβαιώνει. Το σχολείο οφείλει να είναι ένας χώρος στον οποίο η συνύπαρξη θα είναι χωρίς προβλήματα και μάλιστα η εκπαίδευση πρέπει να εκμεταλλεύεται θετικά την παρουσία τόσων πολιτισμών σε μια τάξη και να τους εντάσσει στην εκπαιδευτική διαδικασία.
* Τα παιδιά είναι μια μικρογραφία των μεγάλων αλλά είναι ταυτόχρονα κι ένας "άλλος κόσμος"... Πώς τα προσέγγισες;
Με εμπιστοσύνη στα μεγάλα τους μάτια που λένε ανοιχτά και ξάστερα αλήθειες με μεγάλη άνεση, χωρίς λογοκρισία. Κάτι που χάνουμε εμείς οι μεγάλοι με τον καιρό. Το γύρισμα είναι παιχνίδι, όπως πρέπει να είναι και το μάθημα. Δεν προβάλλεις τη σχέση εξουσίας της κάμερας αλλά προσπαθείς να την ξεχάσουν τα παιδιά και να συνομιλούν μαζί της όπως και μαζί σου. Οι σχέσεις εμπιστοσύνης κερδήθηκαν σιγά σιγά. Πήγαινα για δύο χρόνια στην Κύπρο. Όταν χτίζεις μια σχέση τόσον καιρό έχεις μεγάλες πιθανότητες να πετύχεις μια ουσιαστική επικοινωνία.
* Πέρα από το πρόβλημα διαίρεσης του νησιού, η Κύπρος φαίνεται να είναι μια κοινωνία "χωρίς προβλήματα", απολαμβάνει εδώ και χρόνια μια εντυπωσιακή οικονομική ευμάρεια και μάλιστα δεν την άγγιξε η κρίση που βούλιαξε την Ελλάδα. Αναρωτιέμαι πώς μεταφράζεται αυτό για τον πολιτισμό εκεί…
Είναι δύσκολο να τοποθετηθεί κανείς με ακρίβεια πάνω στο Κυπριακό ζήτημα και να αντιληφθεί τα χαρακτηριστικά του. Ο χρόνος που έμεινα εκεί δεν μου επιτρέπει να τολμήσω αναλύσεις. Είδα μια κοινωνία οργανωμένη σε πολλούς τομείς, χωρίς όμως να απουσιάζουν και τα προβλήματα...
Δεν γνωρίζω πολλά για το σύγχρονο πολιτιστικό προϊόν, ωστόσο μου έκανε καλή εντύπωση το πώς κινούνται οι νέοι στην παλιά Λευκωσία, μέσα από "φυτώρια" εναλλακτικής σκέψης, αναζητώντας νέες, ανοιχτές φόρμες έκφρασης…
* Γίνεται πολλή συζήτηση τελευταία για το "νέο ρεύμα" του ελληνικού κινηματογράφου, τις διεθνείς διακρίσεις κ.λπ. Τι βλέπεις, τι "διαβάζεις" εσύ σε αυτόν, ενόψει και του πολυθρύλητου νέου νόμου;
Είναι απαράδεκτο που δεν έχει παρουσιαστεί ακόμη ο νέος νόμος. Δεν υπάρχει δικαιολογία για την καθυστέρηση τόσους μήνες ή τουλάχιστον δεν προτείνεται μια αξιόπιστη δικαιολογία. Από την άλλη είναι ευχάριστο το ότι έχουν συμπέσει χρονικά τόσες σημαντικές διακρίσεις για το ελληνικό σινεμά. Πιστεύω ότι εδώ και πολλά χρόνια γίνονται πολύ καλές ταινίες στην Ελλάδα, απλά η δικτύωσή μας με τα Φεστιβάλ του εξωτερικού προσέκρουε σε μπλοκαρισμένα δίκτυα επικοινωνίας. Τώρα σιγά σιγά αυτό αλλάζει. Ταυτόχρονα με απασχολεί και με προβληματίζει το ότι η πλειονότητα των επιλογών ξένων φεστιβάλ έχουν ένα συγκεκριμένο προσανατολισμό σε θεματολογία…
* Και η κρίση, το ΔΝΤ; Είναι ευδιάκριτη η κοινωνική ευαισθησία στη δουλειά σου, αλλά τι σημαίνει να κάνεις κινηματογράφο στην εποχή της κρίσης, είτε είσαι νέος είτε μεγαλύτερος;
Πιστεύω ότι πρέπει να κάνεις κινηματογράφο σε κάθε εποχή, οφείλεις να εξασκείς τα εκφραστικά σου μέσα και να "επιστρέφεις" στην κοινωνία με όσο πιο έντιμο τρόπο γίνεται τη δημιουργία σου. Σε εποχή κρίσης οφείλει κανείς να σκέφτεται και να πράττει, να είναι σε συνεχή εγρήγορση. Η μετάθεση ευθυνών, ενώ φαίνεται σαν διέξοδος, στην ουσία είναι ολιγωρία. Δεν ταιριάζει σε έναν ενεργό καλλιτέχνη, όπως και σε έναν ενεργό πολίτη βέβαια, το να κάθεται να γκρινιάζει.
* Κινείσαι εδώ και πολλά χρόνια ανάμεσα στη μυθοπλασία και στο ντοκιμαντέρ. Τελικά πού είναι το "στίγμα" σου, τι σημαίνει αυτή η "ταλάντευση", πώς τα συνδυάζεις;
Ταλαντεύομαι όχι μόνο ανάμεσα σε αυτά τα δύο είδη αλλά και ανάμεσα στη συγγραφή και στο θέατρο και σε άλλα… Ό,τι κάνω στη ζωή μου το ένα συμπληρώνει το άλλο, χωρίς το ένα δεν υπάρχει το άλλο. Το ντοκιμαντέρ με κρατάει σε επαφή με την κανονική ζωή, η μυθοπλασία μού δίνει φτερά να πετάξω από πάνω της και να χαζέψω την ομορφιά της ύπαρξης. Έχω ανάγκη και γερά πόδια και γερά φτερά χωρίς το ένα θα βουλιάξω, χωρίς το άλλο θα πνιγώ. Η ταλάντευση σαν αδιάκοπη κίνηση είναι απόλαυση δημιουργική… Μου φαίνεται αδιανόητο να κάνω 5 -7 χρόνια να γυρίσω μια ταινία περιμένοντας τους άλλους ή τον εαυτό μου...
* Απ' όσο γνωρίζω, έχεις καταφέρει να δημιουργήσεις ένα δικό σου παράλληλο "δίκτυο" διακίνησης των ταινιών σου, με προβολές σε σχολεία, συλλόγους, διακίνηση μέσα από το Ίντερνετ, κάτι σαν πολιτισμικό αντάρτικο…
Δεν ξέρω εάν έχω πετύχει κάτι τέτοιο… Απλά δεν δέχομαι να σταματήσω μπροστά στην ασφυξία που δημιουργεί το σύγχρονο τοπίο της διανομής στην Ελλάδα και πασχίζω με κάθε τρόπο να δουλέψω μέσα από τις ρωγμές του για τη διακίνηση των ταινιών. Ανταποκρίνομαι σε κάθε πρόταση προβολής απ' όπου και αν έρχεται, μετακινούμαι σε όλη την Ελλάδα σαν σβούρα και έρχομαι σε επαφή με κόσμο που ζητάει να δει τις ταινίες. Κουβεντιάζω μαζί τους, απολαμβάνω το πώς «ζει» και «αναπνέει» μια ταινία στην επαφή με το κοινό μετά την ολοκλήρωσή της. Δεν γίνομαι πλούσια σε χρήμα, γίνομαι πλούσια σε ζωή...
(Η ταινία της Λουκίας Ρικάκη "Όνειρα σε άλλη γλώσσα" προβάλλεται από την Πέμπτη στο ίδρυμα "Μιχάλης Κακογιάννης", Πειραιώς 206).
